YAKUTİSTAN Tarihi

Yakutistan arazisinde en eski insan izleri yukarı Paleolite ( M.Ö. 20-10 bininci yıllar ) aittir. M.S. 6-10’uncu yüzyıllarda güneyden gelerek yerleşen bir Türk boyu olan Yakutlar (Sahalar) 17’inci yüzyılın ilk yarısında Rus Çarlığı’nın denetimine girdi. Yakutistan’ın en büyük kenti olan Yakutsk eyaleti 1632’de kuruldu. 1638’de Yakutsk eyaleti (Voyevodstvo) oluşturuldu ve bu topraklar Rusların yerleşimine açıldı. Ruslar özellikle Lena nehrinin orta kesimi boyunca sıralanan şehirlere yerleştiler. Yüzyıllar boyunca göçebeliğe dayalı bir hayat tarzı sürdüren Sahalar 19’yy.da yerleşik düzene geçtiler. Saha (Yakut) Türklerinin milli bilinçleri gözle görülür derecede artmaya başlamıştır. 27 Eylül 1950’de “Yakut Saha Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Devlet Egemenlik Deklarasyonu” ilan edildi. 20 Aralık 1991’de cumhuriyet tarihinde doğrudan başkanlık seçimi yapıldı. Başkan göreve gelir gelmez birinci iş olarak cumhuriyetin adını “Saha Cumhuriyeti” olarak ilan etti. Yakutlar Orhun kitabelerinde de Kurıkan adıyla geçmektedir. Daha sonra kuzeye çekilen Yakutların ana Türk kütlesiyle bağları kopmuştur. Bu yüzden Saha (Yakut) Türkçesi Türkiye Türkçesi’nden ve diğer Türk lehçelerinden biraz uzaktır. Sahaların tarihte 10 asra yakın bir süre varlıklarını sürdüren İskit (Saka) Türklerinin bir uzantısı oldukları da uzmanlarca belirtilmektedir. Kendilerine Saha demeleri de, buna bir delil sayılmaktadır

Yakutistan topraklarının yaklaşık 2/3’si dağlar ve platolar ile oysa sadece 1/3’i ovalar ve düzlükler ile kaplıdır. Cumhuriyetin en yüksek noktası 3147 metre yüksekliğinde olan ve Çerski dağ kütlesi üzerinde yer alan Pobeda zirvesidir. Yakutistan topraklarında dört büyük doğal ekolojik kuşak belirgin olarak yer almaktadır. Güneyden kuzeye doğru bu ekolojik kuşaklar şunlardır: Tayga ormanları kuşağı, ormanlı tundralar kuşağı, tundralar kuşağı ve arktik kuşak. Hem orman arazi, hem de kar ve buzlarla kaplı araziler bakımından Yakutistan Rusya’nın en zengin cumhuriyetidir (Rakovskaya ve Davidov, 2003). Yakutistan topraklarının neredeyse tamamı donmuş araziler kuşağında diğer adı ile permafrost kuşağında yer almaktadır.6 Cumhuriyet topraklarının sadece güney-doğusundaki kesimleri tüm yıl boyunca donmayan arazilere örnektir. Yakutistan genelinde tüm yıl boyunca sürekli olarak donmuş toprakların kalınlığı 300-400 metredir, fakat bu derinlik 1500 metreye kadar ulaşmaktadır. Bir başka anlatımla Doğu Yakutistan’da Vilyüy havzasında 1,5 kilometre derinliğindeki sürekli donmuş topraklar tüm gezegenin en derin donmuş tabakasını oluşturmaktadırlar. Ayrıca Yakutistan’da 485 buzul yer almaktadır. Bu buzulların toplam alanı 413 km2 olup, 2000 m3 tatlı su potansiyeli barındırmaktadırlar (Rakovskaya ve Davidov, 2003). Yakutistan dağlık ve engebeli arazilerin egemen olduğu soğuk bir ülkedir. Cumhuriyetin batısında Orta Sibirya platosunun doğu kesimleri yer almaktadır. Bu orta yükseklikteki plato Lena, Vilyüy, Linde, Anabar ve Olenok ırmakların oluşturduğu derin vadiler ile parçalanmıştır. Lena nehrinin aşağı kesimlerinde Orta Sibirya platosu Prilenskoe platosu ile birleşmekte, ülkenin en güneyinde ise yüksekliği 2500 metreyi aşmayan Stanovoy ve Aldan dağları yer almaktadır. Lena vadisinin aşağı kesimlerinin hemen batısında kuzey-güney istikametinde uzanan ve yüksekliği 2400 metreyi aşmayan Verhoyansk sıradağları uzanmaktadır. Yakutistan’ın doğu kesimlerinde ise Çerski sıradağları ile Yukagir platosu dikkat çekmektedir. Yana ve Đndigirka havzaların güney kesimlerini kapsayan Çerski sıradağları üzerinde Moma ırmağının kaynak noktası bölgesinde Yakutistan’ın en yüksek noktası olan Pobeda zirvesi (3147 m) yer almaktadır (Toçenov ve Markov, 1984). Kolima havzasının güneyinde yüksekliği 1200 metreyi aşmayan Yukagir platosu yer alırken, aynı havzanın kuzeyinde ise bataklıklarla ve küçük göllerle kaplı Kolima ovası yer almaktadır. Ayrıca Yana ve Đndigirka nehirlerin oluşturdukları taşkın ovaların birleşmesi sonucunda Yakutistan’ın bir diğer büyük düzlüğü olan Yana-Đndigirka ovası meydana gelmiştir. Yana, Lena, Kolima ve Đndigirka nehirlerinin oluşturduğu sulak alanlı delta ovaları ülkenin başlıca düzlükleri arasında yer alır. Fakat sert kutup iklimi ve donmuş topraklar nedeniyle bu ovalarda tarım faaliyetleri yapılmadığı gibi büyük yerleşmelerden de yoksundurlar.